Trong thập kỷ gần đây, thuật ngữ startup đã trở nên phổ biến và thường xuyên xuất hiện trong các cuộc thảo luận về kinh doanh, đổi mới sáng tạo và công nghệ. Tuy nhiên, để hiểu rõ bản chất của một startup, hãy cùng nhau khám phá hành trình đầy hứng khởi của những doanh nghiệp non trẻ qua bài viết này để có thể hiểu rõ bản chất startup là gì, đặc điểm và những yếu tố làm nên sự khác biệt trong thế giới kinh doanh ngày nay.
Mục lục bài viết
Startup là gì?
Startup hay còn gọi là công ty khởi nghiệp, là một hình thức doanh nghiệp mới được thành lập với mục tiêu phát triển và cung cấp một sản phẩm hoặc dịch vụ mang tính đột phá, sáng tạo trong điều kiện thị trường còn nhiều bất định. Thuật ngữ này xuất phát từ tiếng Anh, trong đó "start" có nghĩa là bắt đầu và "up" hàm ý sự phát triển đi lên. Điều này phản ánh đúng bản chất của các công ty khởi nghiệp - họ bắt đầu từ zero và hướng đến sự tăng trưởng nhanh chóng.
Trong bối cảnh Việt Nam, khái niệm startup khởi nghiệp đã bắt đầu được chú ý từ những năm 2010 và ngày càng phát triển mạnh mẽ. Chính phủ Việt Nam cũng đã nhận thức được tầm quan trọng của các doanh nghiệp khởi nghiệp đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Năm 2016, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt "Đề án Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025", tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của cộng đồng startup trẻ trong nước.
Một điểm đáng chú ý là startup không bị giới hạn trong một lĩnh vực cụ thể nào. Chúng có thể xuất hiện trong mọi ngành nghề, từ công nghệ thông tin, thương mại điện tử, cho đến nông nghiệp, y tế, giáo dục.... Điều quan trọng là ý tưởng kinh doanh của họ phải mang tính đột phá, có khả năng giải quyết một vấn đề cụ thể của xã hội hoặc tạo ra một nhu cầu mới cho người tiêu dùng.
Startup khác gì hình thức kinh doanh khác?
Để hiểu rõ hơn về bản chất của startup, chúng ta cần so sánh nó với các hình thức kinh doanh truyền thống. Thay vì liệt kê một danh sách dài các điểm khác biệt, hãy cùng xem xét một vài ví dụ cụ thể để thấy rõ sự khác biệt này trong thực tế.
1. Cấu trúc tổ chức và văn hóa doanh nghiệp
Hãy tưởng tượng bạn bước vào trụ sở của một ngân hàng lớn và một startup fintech. Tại ngân hàng truyền thống, bạn sẽ thấy một cấu trúc tổ chức phân cấp rõ ràng với nhiều tầng quản lý.
Ngược lại, tại startup fintech, bạn có thể bắt gặp một không gian làm việc mở, nơi CEO ngồi cùng bàn với các nhân viên. Các cuộc họp diễn ra không theo khuôn phép, có thể là một cuộc trò chuyện ngẫu hứng tại góc cà phê. Quyết định được đưa ra nhanh chóng và mọi người đều được khuyến khích đóng góp ý kiến, bất kể vị trí gì.
Sự khác biệt này phản ánh triết lý hoạt động của startup: linh hoạt, sáng tạo và tốc độ. Trong khi doanh nghiệp truyền thống chú trọng vào sự ổn định và quy chuẩn, startup ưu tiên sự đổi mới và khả năng thích ứng nhanh với thị trường.
2. Phương pháp phát triển sản phẩm
Hãy so sánh cách một công ty ô tô truyền thống và một startup xe điện phát triển sản phẩm mới. Công ty ô tô truyền thống thường mất 3-5 năm để phát triển một mẫu xe mới, trải qua nhiều giai đoạn thiết kế, thử nghiệm và sản xuất thử. Trong khi đó, công ty khởi nghiệp startup xe điện có thể áp dụng phương pháp "Minimum Viable Product" (MVP) để tung ra thị trường một phiên bản cơ bản của sản phẩm, sau đó liên tục cập nhật và cải tiến dựa trên phản hồi của người dùng.
Phương pháp này cho phép doanh nghiệp nhanh chóng xâm nhập thị trường, học hỏi từ phản hồi thực tế và linh hoạt điều chỉnh sản phẩm. Đây là một lợi thế lớn trong môi trường kinh doanh biến động nhanh chóng hiện nay.
3. Chiến lược tăng trưởng và mô hình kinh doanh
Xét về chiến lược tăng trưởng, một chuỗi nhà hàng truyền thống thường mở rộng bằng cách từ từ mở thêm các chi nhánh mới, đảm bảo mỗi chi nhánh đều có lợi nhuận. Ngược lại, một startup trong lĩnh vực giao đồ ăn có thể ưu tiên tăng trưởng số lượng người dùng và thị phần, ngay cả khi điều này đồng nghĩa với việc chấp nhận thua lỗ trong ngắn hạn.
Ví dụ, startup này có thể đốt tiền vào marketing để thu hút người dùng, cung cấp nhiều ưu đãi hấp dẫn, thậm chí chấp nhận lỗ trên mỗi đơn hàng. Mục tiêu là nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường, xây dựng mạng lưới người dùng và đối tác nhà hàng lớn. Chiến lược này phản ánh tư duy "winner-takes-all" (người thắng cuộc giành tất cả) phổ biến trong giới startup, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ. Họ tin rằng bằng cách nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường, họ có thể tạo ra các rào cản gia nhập và hiệu ứng mạng lưới, từ đó dẫn đến lợi nhuận lớn trong tương lai.
4. Cách tiếp cận đối với rủi ro và thất bại
Một điểm khác biệt quan trọng nữa giữa khởi nghiệp startup và doanh nghiệp truyền thống là thái độ đối với rủi ro và thất bại.
Khi một sản phẩm mới của một công ty công nghệ không thành công, điều này thường được xem là một thất bại đáng tiếc. Có thể sẽ có cuộc điều tra nội bộ để xác định nguyên nhân và những người chịu trách nhiệm có thể phải đối mặt với hậu quả tiêu cực.
Ngược lại, tại các công ty khởi nghiệp startup, một dự án thất bại có thể được xem như một bài học quý giá. Họ áp dụng triết lý "fail fast, learn fast" (thất bại nhanh, học hỏi nhanh). Thay vì tìm kiếm người chịu trách nhiệm, họ sẽ tập trung vào việc phân tích những gì đã học được từ thất bại này và làm thế nào để áp dụng những bài học đó vào các dự án tiếp theo.
Các loại hình khởi nghiệp startup hiện nay
Trong hệ sinh thái khởi nghiệp đa dạng và năng động, các startup được phân loại dựa trên mục tiêu, quy mô và tác động của chúng đối với xã hội. Hãy cùng khám phá chi tiết về các loại hình startup phổ biến hiện nay với những ví dụ cụ thể từ cộng đồng khởi nghiệp Việt Nam.
1. Lifestyle startup
Lifestyle startup là loại hình startup khởi nghiệp được thành lập với mục đích chính là hỗ trợ lối sống mong muốn của người sáng lập, đồng thời tạo ra thu nhập đủ để duy trì hoạt động. Đây là loại hình phổ biến trong các lĩnh vực như du lịch, ẩm thực, thời trang và các ngành dịch vụ cá nhân khác.
Ví dụ điển hình cho lifestyle startup tại Việt Nam là Chợ Tốt - một nền tảng mua bán trực tuyến. Được thành lập vào năm 2012 bởi Bruno Jousselin, Chợ Tốt ban đầu chỉ là một dự án nhỏ nhằm giúp người dùng Việt Nam mua bán đồ cũ trực tuyến một cách dễ dàng. Từ ý tưởng đơn giản này, Chợ Tốt đã phát triển thành một trong những nền tảng thương mại điện tử lớn nhất Việt Nam.
2. Small business startup
Small business Startup là loại hình startup khởi nghiệp tập trung vào việc phục vụ thị trường địa phương hoặc khu vực cụ thể. Mục tiêu chính của loại hình này là tạo ra lợi nhuận ổn định và phát triển bền vững trong phạm vi hoạt động của mình.
Ví dụ tiêu biểu cho mô hình này là "The Coffee House". Được thành lập vào năm 2014, The Coffee House bắt đầu từ một quán cà phê nhỏ tại Thành phố Hồ Chí Minh đã nhanh chóng chiếm được cảm tình của người tiêu dùng nhờ không gian ấm cúng, chất lượng đồ uống và dịch vụ tận tâm.
3. Scalable startup
Scalable startup là loại hình doanh nghiệp khởi nghiệp startup được thiết kế để phát triển với tốc độ cao, thường hoạt động trong lĩnh vực công nghệ hoặc các ngành có tiềm năng tăng trưởng mạnh mẽ. Mục tiêu chính của Scalable Startup là nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường và tạo ra giá trị lớn cho cổ đông.
Một ví dụ điển hình cho scalable startup tại Việt Nam là MoMo - ví điện tử hàng đầu Việt Nam. Tính đến năm 2021, MoMo đã huy động được hơn 200 triệu USD từ các nhà đầu tư lớn như Goldman Sachs, Warburg Pincus. Điều này cho phép MoMo tập trung vào việc tạo ra một hệ sinh thái dịch vụ tài chính toàn diện, không chỉ cung cấp dịch vụ thanh toán mà còn mở rộng sang các lĩnh vực như cho vay ngang hàng, bảo hiểm và đầu tư.
4. Buyable startup
Buyable startup hay startup có tiềm năng được mua lại, là loại hình doanh nghiệp khởi nghiệp được thiết kế với mục tiêu cuối cùng là được mua lại bởi một công ty lớn hơn. Các startup này thường tập trung vào việc phát triển một sản phẩm hoặc công nghệ cụ thể mà có thể bổ sung giá trị cho các doanh nghiệp lớn trong ngành.
Ví dụ về buyable startup có thể kể đến Instagram. Ban đầu, Instagram là một công ty startup tập trung vào việc phát triển một ứng dụng chia sẻ ảnh đơn giản và dễ sử dụng. Nhờ sự phát triển nhanh chóng và tiềm năng lớn, Instagram đã thu hút sự chú ý của Facebook và được mua lại với giá 1 tỷ USD vào năm 2012.
Social startup là loại hình doanh nghiệp khởi nghiệp tập trung vào việc giải quyết các vấn đề xã hội hoặc môi trường, đồng thời tạo ra lợi nhuận để duy trì hoạt động. Mục tiêu chính của social startup không chỉ là tạo ra giá trị kinh tế mà còn là tạo ra tác động tích cực đến cộng đồng và xã hội.
Tòhe chính là một startup khởi nghiệp tập trung vào việc hỗ trợ trẻ em khuyết tật thông qua nghệ thuật. Tòhe không chỉ tổ chức các lớp học nghệ thuật cho trẻ em khuyết tật mà còn sử dụng tác phẩm của các em để tạo ra các sản phẩm thương mại như quần áo, đồ gia dụng và văn phòng phẩm.
6. Large company startup
Large company startup là loại hình doanh nghiệp khởi nghiệp được thành lập và vận hành bởi các tập đoàn hoặc công ty lớn. Mục tiêu của loại hình này thường là để khai thác các cơ hội kinh doanh mới, phát triển sản phẩm hoặc dịch vụ mới hoặc để thích ứng với những thay đổi trong thị trường.
Ví dụ cho công ty startup loại này tại Việt Nam là VinFast - hãng xe hơi thuộc Tập đoàn Vingroup. Được thành lập vào năm 2017, VinFast là một bước đi táo bạo của Vingroup trong lĩnh vực sản xuất ô tô và xe máy điện. Vinfast không chỉ đầu tư mạnh vào công nghệ và sản xuất mà còn chú trọng đến việc xây dựng hệ sinh thái xe điện toàn diện bao gồm cả trạm sạc và dịch vụ hậu mãi.
Những vấn đề pháp lý công ty startup cần lưu ý
Nhiều startup Việt Nam đã gặp khó khăn về các vấn đề pháp lý dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng về sau. Chính vì vậy, tìm hiểu kỹ về những vấn đề này trước khi khởi nghiệp là vô cùng quan trọng để tránh những rủi ro không đáng có.
1. Sở hữu trí tuệ
Đối với các startup, đặc biệt là những doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực công nghệ hoặc sáng tạo, việc bảo vệ sở hữu trí tuệ là vô cùng quan trọng vì đây là cách để bảo vệ các ý tưởng và sản phẩm độc đáo của công ty.
Tại Việt Nam, có nhiều hình thức bảo hộ sở hữu trí tuệ mà các startup cần lưu ý:
- Đăng ký sáng chế: Đây là hình thức bảo hộ dành cho các giải pháp kỹ thuật mới.
- Đăng ký nhãn hiệu: Bảo hộ tên thương hiệu, logo, slogan của công ty.
- Bảo hộ kiểu dáng công nghiệp: Áp dụng cho hình dáng bên ngoài của sản phẩm.
- Bảo hộ quyền tác giả: Áp dụng tự động cho các tác phẩm văn học, nghệ thuật, phần mềm máy tính.
2. Hợp đồng
Hợp đồng là một phần không thể thiếu trong hoạt động kinh doanh của mọi doanh nghiệp và startup không phải là ngoại lệ. Các loại hợp đồng khi khởi nghiệp startup thường bao gồm:
- Hợp đồng đầu tư: Đây là loại hợp đồng quan trọng nhất đối với nhiều startup, quy định các điều khoản và điều kiện khi nhận vốn từ nhà đầu tư.
- Hợp đồng lao động: Quy định rõ quyền lợi và trách nhiệm của nhân viên, bao gồm cả các điều khoản về bảo mật và quyền sở hữu trí tuệ.
- Hợp đồng với khách hàng/người dùng: Quy định các điều khoản sử dụng dịch vụ hoặc sản phẩm.
- Hợp đồng hợp tác: Quy định các điều khoản khi startup hợp tác với các đối tác khác.
- Hợp đồng bảo mật (NDA): Bảo vệ thông tin bí mật của công ty khi chia sẻ với các bên thứ ba. Đây là loại hợp đồng phổ biến trong giai đoạn đàm phán đầu tư hoặc hợp tác chiến lược.
Qua bài viết của Kiến Thức 24h, có thể thấy rõ startup đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế hiện đại. Tầm ảnh hưởng của startup không chỉ giới hạn trong phạm vi hoạt động trực tiếp của họ, mà còn lan tỏa rộng rãi, tạo ra những tác động tích cực đa chiều đối với nền kinh tế và xã hội. Chính vì vậy, việc tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của cộng đồng startup nên được xem là một ưu tiên trong chính sách phát triển kinh tế của mỗi quốc gia.
